Παγκόσμια Ημέρα Ηλικιωμένων
Οι Παγκόσμιες Ημέρες και εβδομάδες για την Τρίτη ηλικία αποτελούν σημεία αναφοράς για την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού και τη κινητοποίηση της πολιτείας στην αντιμετώπιση των προβλημάτων των ηλικιωμένων. Κάθε χρόνο, σημαντικές ημερομηνίες για την Τρίτη ηλικία, είναι η 21 Σεπτεμβρίου, «Παγκόσμια Ημέρα για τη ν. Alzheimer», 1η Οκτωβρίου «Παγκόσμια Ημέρα Ηλικιωμένων» και η εβδομάδα 1 έως 10 Οκτωβρίου έχει καθιερωθεί ώς «Εβδομάδα Ευαισθητοποίησης για την Ψυχική Υγεία των Ηλικιωμένων». Το θέμα της Παγκόσμιας Ημέρας για τη ν. Alzheimer για το 2023 είναι η πρόληψη, https://www.alzint.org/ και της Παγκόσμιας Ημέρας Ηλικιωμένων, η προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων (UN’s webpage). Πρόκειται για ημέρες που μας υπενθυμίζουν τις ανάγκες και τις προκλήσεις για την Τρίτη ηλικία και ότι οι ηλικιωμένοι με ψυχικές διαταραχές δικαιούνται να έχουν τα δικαιώματα, τη φροντίδα και τη θεραπεία που τους αρμόζει.
Η δημογραφική γήρανση είναι μία από τις σημαντικές προκλήσεις του 21ου αιώνα και ιδιαίτερα στις αναπτυγμένες χώρες. Ο αριθμός των ατόμων ηλικίας 65 ετών και άνω παγκοσμίως προβλέπεται να υπερδιπλασιαστεί, από 761 εκατομμύρια το 2021 σε 1,6 δισεκατομμύρια το 2050, ακόμη πιο γρήγορα δε αυξάνεται και ο αριθμός των ατόμων ηλικίας 80 ετών και άνω. Σε παγκόσμιο επίπεδο, όσοι γεννήθηκαν το 2022 αναμένεται να ζήσουν 71 χρόνια κατά μέσο όρο, 25 χρόνια περισσότερο από τα άτομα που γεννήθηκαν το 1950. Σύμφωνα με τη Eurostat, 15% του Ευρωπαϊκού πληθυσμού το 2000 ,ήταν άνω των 65 ετών και σχεδόν το 7% άνω των 75 και έως το 2030, τα ποσοστά αυτά θα αυξηθούν σε 24% και 12%, αντίστοιχα. Στην Ελλάδα τo προσδόκιμο ζωής των γυναικών και των ανδρών ήταν 83 και 78 έτη αντίστοιχα το 2010 με πρόβλεψη να αγγίξει τα 87 και 84 έτη το 2050.
Συνεπώς η γήρανση του πληθυσμού είναι μια μη αναστρέψιμη παγκόσμια τάση με τις γυναίκες να ζουν περισσότερο από τους άνδρες και επομένως να αποτελούν τη πλειοψηφία των ηλικιωμένων. Πρόσφατες αναφορές του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας ηλικιωμένα θα είναι πλέον και τα άτομα που θα φροντίζουν τους ηλικιωμένους.
Οι οργανώσεις ψυχικής υγείας προειδοποιούν: η επίδραση αυτής της τάσης στην υγειονομική περίθαλψη θα ενισχυθεί από μια δυσανάλογη αύξηση της συχνότητας των ψυχικών παθήσεων (mental disorders) της τρίτης ηλικίας όπως είναι η άνοια, η γηριατρική κατάθλιψη, η αυτοκτονικότητα, το ντελίριο, η κατάχρηση ουσιών και άλλα ψυχογηριατρικά σύνδρομα σε ένα ποσοστό περίπου 20%.Ψυχικές παθήσεις που συχνά περιπλέκονται τόσο από τα προβλήματα σωματικής υγείας όσο και από κοινωνικά προβλήματα. Επιπλέον, θα αυξηθεί η ομάδα των ηλικιωμένων με σοβαρές ψυχικές ασθένειες (severe mental disorders) (σχιζοφρένεια, διπολική διαταραχή και σοβαρή, υποτροπιάζουσα ή ανθεκτική στη θεραπεία μείζονα κατάθλιψη) που ευθύνονται για την μεγάλη και δυσανάλογη χρήση υπηρεσιών υγείας στις κοινωνίες μας. Σύμφωνα με μελέτες στο Ηνωμένο Βασίλειο ως αποτέλεσμα αυτής της δημογραφικής αλλαγής, οι δημόσιες δαπάνες για μακροχρόνια περίθαλψη προβλέπεται να αυξηθούν περισσότερο από 300% σε πραγματικούς όρους μέχρι το 2040.
Είναι προφανές ότι η παρούσα κατάσταση ψυχογηριατρικής περίθαλψης και γενικότερης διαχείρισης των ηλικιωμένων ασθενών με προβλήματα ψυχικής υγείας στα αστικά κέντρα και κυρίως στις απομακρυσμένες περιοχές στην Ελλάδα είναι ανεπαρκής.Τα εμπόδια που υπάρχουν, μαζί με το στίγμα και τον ηλικιακό ρατσισμό (ageism), είναι ο κατακερματισμός των υπηρεσιών και της χρηματοδότησης σε διαφορετικά συστήματα παροχής υγειονομικής περίθαλψης, η διάσπαση της συνέχειας της φροντίδας, η περιορισμένη προσβασιμότητα στις υπηρεσίες και η απουσία δομημένης εκπαίδευσης των λειτουργών υγείας.
Λόγω του ολοένα αυξανόμενου αριθμού των ασθενών με άνοια και των αναγκών των φροντιστών τους, έγιναν αρκετά βήματα υλοποίησης του Εθνικού Σχεδίου για την άνοια, με τη δημιουργία Κέντρων Ημέρας και οικοτροφείων αφήνοντας όμως στο ημίφως τις άλλες ψυχικές παθήσεις της τρίτης ηλικίας (π.χ. γηριατρική κατάθλιψη, ψυχωση, ντελίριο) ακόμη και τα νευροψυχιατρικά συμπτώματα της άνοιας. Ψυχικές παθήσεις που τις διαχειρίζονται περιορισμένες σε αριθμό υπηρεσίες όπως τα Ψυχογηριατρικά ιατρεία και η υπηρεσία της ολοκληρωμένης παρεμβασης ψυχογηριατρικής υποστήριξης (ΟΠΨΥ).
Η Ελληνική Ψυχογηριατρική Εταιρία και ο κλάδος Ψυχιατρικής της Ελληνικής Ψυχιατρικής Εταιρίας έχουν υιοθετήσει και υποστηρίξει την τοποθέτηση του ΠΟΥ και της Διεθνούς Ψυχογηριατρικής Εταιρίας ότι η ψυχική υγεία των ηλικιωμένων είναι σημαντικό ζήτημα δημόσιας υγείας και υπογραμμίζουν ότι η απουσία εξειδικευμένων υπηρεσιών, η δυσκολία στη προσβασιμότητα σε κατάλληλες υπηρεσίες, η περιορισμένη χρήση διαθέσιμων εξειδικευμένων υπηρεσιών ψυχικής υγείας για την τρίτη ηλικία συμβάλλουν σε δυσμενή αποτελέσματα, όπως υψηλότερα ποσοστά νοσηλείας ασθενών με άνοια και νευροψυχιατρικά συμπτώματα και ασθενών με κατάθλιψη. Συνεπώς, σκοπός τους είναι να συμβάλουν με προτάσεις και δράσεις όπως η αναγνώριση της Ψυχογηριατρικής ώς εξειδίκευση της Ψυχιατρικής, όπως συμβαίνει διεθνώς, δημιουργία νέων Ψυχογηριατρικών ιατρείων και επέκταση της υπηρεσία της ολοκληρωμένης παρέμβασης ψυχογηριατρικής υποστήριξης (ΟΠΨΥ).
Συνεπώς, πολύ περισσότερο από κάθε άλλη φορά, σήμερα, είναι βασική απαίτηση ο μετασχηματισμός των συστημάτων υγείας και των κοινωνικών υπηρεσιών για την παροχή ολοκληρωμένης και προσωποκεντρικής φροντίδας στους ηλικιωμένους με προβλήματα ψυχικής υγείας με τη δημιουργία διασυνδεδεμένων ψυχογηριατρικών υπηρεσιών δομημένων με τέτοιο τρόπο ώστε να ανταποκριθούν σε αυτό το πολύπλοκο μείγμα κοινωνικών, ψυχολογικών και βιολογικών προκλήσεων.
A.M.Πολίτης
Καθ. Ψυχιατρικής
Πρόεδρος Ελληνικής Ψυχογηριατρικής Εταιρίας